Hevige regenval zorgde ervoor dat in Duitsland, België en Zuid-Limburg de straten, winkels en huizen volliepen met water. Mensen werden geëvacueerd, huizen compleet verwoest en er zijn tientallen doden en vermisten. Hulpacties werden op touw gezet, maar na een paar dagen zou het nieuws weer van de voorpagina’s verdwijnen. Het is onbegrijpelijk dat vrijwel niemand het over de oorzaak achter de overstromingen heeft: de klimaatcrisis. Deze en meer benauwende situaties laten zien dat het echt tijd is voor actie.

In Zuid-Limburg viel in twee dagen tijd tot 200 millimeter neerslag. Ter vergelijking: normaal valt in heel juli 80 millimeter. Rivieren als de Geul en de Gulp overstroomden, steden en dorpen kwamen volledig onder water te staan en het water in de Maas steeg angstvallig, waarop mensen uit hele wijken hun spullen moeten pakken om op een veilige plek of noodopvang te verblijven. Voor sommigen lijkt het misschien een ver-van-mijn-bedshow, maar de situatie was vreselijk. In Duitsland en België overleden mensen en nog tientallen worden vermist. Het ziekenhuis in Maastricht begon met het bouwen van een dijk en de zandzakken waren niet aan te slepen. De financiële en emotionele schade is gigantisch.

Wereldwijd probleem

Extreme weerssituaties beperken zich niet alleen tot de onlangs overstroomde gebieden. In 2019 en 2020 schrok de hele wereld van de bosbranden in Australië, die leidden tot de dood van mensen, vele dieren en problemen in de drinkwatervoorziening. In juni 2021 werd in Canada het temperatuurrecord verbroken met 49,6 °C, waarbij honderden mensen overleden en wat leidde tot extreme droogte en natuurbranden. Indonesië heeft regelmatig te maken met droogte en hevige regenval, wat leidt tot doden, waterschaarste, overstromingen, landverschuivingen en mislukte oogsten. Volgens de VN krijgt Afrika de zwaarste klappen door de klimaatcrisis. Veel Afrikaanse boeren moeten omgaan met constant veranderde factoren. Frequentere droogte en overstromingen leiden tot regelmatige verwoesting van de gewassen, verminderde landbouwproductie en een grote toename van ondervoeding en honger. En dit is nog meer een kleine greep uit alle gebeurtenissen van de laatste decennia. Dat de gevolgen in Nederland en buurlanden afgelopen tijd zichtbaar werden, betekent dus lang niet dat de klimaatcrisis zich tot deze gebieden beperkt. De aarde geeft ons al jaren het signaal dat het genoeg is en dat we met z’n allen nog grotere rampen voor mens, dier en milieu moeten voorkomen.

Over de klimaatcrisis

Over de oorzaak van dit alles mag geen twijfel ontstaan. Uit onderzoek blijkt dat deze eeuw nog een derde van alle plant- en diersoorten uitsterft als we niets doen. De wereld is op dit moment al 1 graad warmer dan voor het begin van 1900. Volgens het klimaatpanel IPCC warmt de aarde, als we ze doorgaan, tussen 2030 en 2052 naar verwachting al 1,5 op, met alle gevolgen van dien. Volgens een rapport van de VN wordt de aarde als we zo doorgaan ‘een onbewoonbare hel’. Dat komt door verwoestijning, bosbranden en extreme droogte, watertekort, het uitsterven van plant- en diersoorten en de afname van de biodiversiteit, zeespiegelstijging, overstromingen en nog veel meer. NOS-weerpresentator Gerrit Hiemstra schreef onlangs op Twitter:

Voor iedereen die zich afvraagt of de extreme regen in Limburg, de Ardennen en het aangrenzende deel van Duitsland met #klimaatverandering te maken heeft, het antwoord daarop is “ja”. In de klimaatscenario’s 2014 van het @KNMI, is al gewezen op een toename van extreem weer.

Hij legt vervolgens uit hoe klimaatverandering zorgt voor meer en extremere neerslagsituaties. Zolang de opwarming van de aarde voortduurt, zullen regen en droogte steeds extremer worden. Maarten van Aalst van het Klimaatcentrum van het Internationale Rode Kruis liet aan NOS weten: “Bij weersextremen krijgen we voortdurend vragen: komt dit door klimaatverandering? Gaan we dit vaker krijgen en wat zijn de gevolgen? We hebben lang gedacht: klimaatverandering gaat langzaam en geleidelijk. Er is zeespiegelstijging en daar moeten we ons op voorbereiden. Maar we komen nu al steeds vaker voor verrassingen te staan en het wordt wereldwijd erger. De grenzen waarbinnen we ons als mensen nog kunnen aanpassen komen steeds vaker in zicht.”

Hoe werkt klimaatverandering?

Heel simpel uitgelegd: het klimaat verandert door de eeuwen heen. Dat is een feit. In de geschiedenis hebben koudere en warmere periodes elkaar altijd afgewisseld, bijvoorbeeld door vulkaanuitbarstingen, meteorietinslagen, de activiteit van de zon en de toename van broeikasgassen in de lucht. De uitstoot van broeikasgassen heeft dus deels een natuurlijke oorzaak. Broeikasgassen zorgen ervoor dat de aarde warmte vasthoudt en dat het niet te koud wordt op aarde. Dat is niet problematisch. Wel een groot probleem is dat door menselijk toedoen de uitstoot van broeikasgassen snel toeneemt. Dat komt bijvoorbeeld door de verbranding van aardolie, aardgas en steenkool (voor menselijk gebruik van energie) en de toename van methaan (vooral voor de productie van vlees, zuivel en eieren). Door al die extra broeikasgassen stijgt de temperatuur, waardoor de poolkappen smelten en de zeespiegel stijgt. Ook leidt het tot extreme droogte én extreme neerslag, zoals we dus zagen in Zuid-Limburg, Duitsland en België. Overstromingen leiden wereldwijd tot vernietiging van landbouwgrond, mislukte oogsten, hongersnood en klimaatvluchtelingen. Vooral armere landen worden als eerst geraakt. De inwoners zijn daar vaak heel afhankelijk van de natuur en hebben weinig middelen om zich aan te passen aan de klimaatcrisis.

Waarom we spreken van ‘klimaatcrisis’ in plaats van ‘klimaatverandering’

Voorheen leerden we over klimaatverandering, maar inmiddels spreken we van de klimaatcrisis. Veel mensen gedragen zich hier nog niet naar. Cas van Kleef van Greenpeace Nederland schreef eerder op de gelijknamige website dat dit komt omdat de gedachte overheerst dat we dit probleem ‘op den duur’ wel oplossen met nieuwe technologieën en innovaties. Toch zijn dat niet de oplossingen waaraan we moeten denken als we de ramp willen stoppen en erger willen tegenhouden. In diezelfde lijn schreef communicatiestrateeg Peter Verbiest in een column op VRT Taal dat klimaatverandering mensen niet meer doet opschikken. De term ‘climate change’ werd in 2011 geïntroduceerd door de Amerikaanse Republikeinse spindokter Luntz om de term ‘global warming’ te vervangen, het klimaatdebat te de-emotionaliseren en te negeren. Het woord ‘klimaatverandering’, zo schrijft Peter Verbiest, klinkt heel feitelijk en roept geen alarmerende toestand op. ‘Klimaat’ in combinatie met ‘verandering’ suggereert dat die verandering heel geleidelijk gaat. Volgens hem zijn krachtige woorden zoals ‘klimaatcrisis’ en ‘klimaatcatastrofe’ nodig om de aandacht van de zwijgende meerderheid te trekken en de nodige bezorgdheid te creëren.

Over klimaatsceptici

In haar boek ‘Dit gebeurt er als je duurzaam gaat leven’ beschrijft Marije van der Made dat 97 procent van de wetenschappers het erover eens is dat de klimaatcrisis van de afgelopen decennia wordt veroorzaak door menselijk handelen. Slechts drie procent is het hier niet mee eens en toch krijgen zij veel meer aandacht voor het verhaal dan statistisch verantwoord is. False equivalence heet dat ook wel, ofwel een disbalans in mediazichtbaarheid. Die wordt tegenwoordig ook nog eens versterkt door sociale media, waarop iedereen, zonder welke deskundigheid dan ook, diens mening kan delen en op het gevoel kan inspelen, zonder enige vorm van factchecking.

Wat hierin belangrijk is om mee te nemen? De grootste vervuilers hebben het meest te ‘verliezen’. Zij hebben er dus financieel belang bij om de klimaatcrisis onder de tafel te schuiven. Economisch gewin wordt daarbij gekozen boven ecologie. Zo zijn er veel gas- en oliemaatschappijen en energieleveranciers die zichzelf veel groener voordoen dan ze zijn en soms zelfs wetenschappers betalen om twijfel te zaaien over de rol van de mens in de klimaatcrisis.

“Maar dan verhogen we de dijken toch?”

Een veelgehoorde reactie in Nederland op de klimaatcrisis is: ‘Maar dan verhogen we de dijken toch?’ Alsof de klimaatcrisis geen mondiaal probleem is, maar iets wat zich alleen tot Nederland beperkt. Natuurlijk gaan dijken de aarde niet redden. En daar hebben heel veel andere landen in nood dan ook helemaal niets aan. In Bangladesh kunnen de mensen niet zeggen dat dijken hen zullen beschermen. Bovendien blijkt uit onderzoek van Universiteit Utrecht dat bij grote zeespiegelstijging het zoute water onder opgehoogde dijken doorgaat. Hogere dijken zijn kostbaar, maar houden het water dus niet tegen. Bovendien zorgt de klimaatcrisis wereldwijd voor overstromingen, voedseltekorten, drinkwatertekorten, het uitsterven van plant- en diersoorten, bosbranden, hittegolven en ziekten, waarmee we allemaal zullen worden geconfronteerd. Daar moeten we met z’n allen niet op willen wachten en daarom is nú actie nodig.

Wat moet er gebeuren?

In 2015 ondertekenden 195 landen het historische Klimaatakkoord van Parijs, waarin ze 600 afspraken vastlegden om in 2050 de uitstoot van broeikasgassen en de opwarming van de aarde te beperken tot ruim 2 graden Celsius, zo mogelijk 1,5 graad Celsius. Het meest directe resultaat moet het terugdraaien van het smelten van de poolkappen zijn, en dus het stijgen van de zeespiegel. Rijke landen beloofden armere landen bovendien een fonds van 100 miljard dollar, omdat die nauwelijks klimaatschade veroorzaken, maar wel disproportioneel last hebben van de gevolgen.

Voor de Nederlandse overheid betekent het Klimaatakkoord dat ze in 2030 49% minder CO2 wil uitstoten ten opzichte van 1990. In 2050 moet dat 95% minder zijn. Concreet betekent dit dat in 2030 de eerste 1,5 miljoen bestaande woningen verduurzaamd moeten zijn (gebruik van duurzame warmte en elektriciteit en weg met aardgas), dat het Nederlandse verkeer en alle transport in 2050 geen schadelijke uitlaatgassen en CO2 meer mag uitstoten (meer oplaadpalen voor elektrische auto’s, ontwikkeling en productie van duurzame brandstoffen, bussen in het openbaar vervoer schoon laten rijden en fietsen stimuleren) en het betekent dat de landbouw en het landgebruik in 2050 klimaatneutraal moeten zijn. Daarvoor moet nog veel gebeuren. En dit is slechts een greep uit alle doelstellingen. Gaan we de goede kant op?

Hoe staan we ervoor?

Onlangs bleek dat dat de wereld afstevent op 3 graden opwarming, in plaats van de beoogde 2 of 1,5 graden. En dat ondanks de pandemie, waarin het vliegverkeer, auto’s, productie en consumptie tijdelijk werden verlaagd. Bart Eickhout, GroenLinks-politicus en klimaatonderhandelaar namens het Europees Parlement, liet aan Trouw weten dat de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs nog lang niet in zicht zijn. Wat wel helpt, is dat leiders in Nieuw-Zeeland, China, Japan en Zuid-Korea streven naar CO2-neutraliteit, waarmee ze de CO2-uitstoot tot een nulpunt willen brengen. Europa hanteert dat doel ook, maar de doelstellingen daarvoor zijn nog niet genoeg. Volgens Eickhout moeten landen hun ambitieuze plannen daarom nu waarmaken. Uit een rapport van onderzoeksbureau Ecorys bleek onlangs dat de huidige aanpak om woningen gasvrij te maken bijvoorbeeld veel te langzaam gaat om de doelen in 2030 te halen. Om de CO2-vermindering te garanderen, is 350 miljoen euro extra subsidie noodzakelijk en moet gas zwaarder worden belast om mensen aan te zetten tot verduurzaming.

Wat kun jij doen?

Wanneer het gaat om het bestrijden van de klimaatcrisis, denken veel mensen dat ze daaraan zelf kunnen  bijdragen door plastic rietjes en plastic verpakkingen om groenten en fruit in de ban te doen. Alle beetjes helpen, maar we focussen zoveel op kleine dingen, dat we de grote en écht impactvolle acties over het hoofd zien. Veel impact heb je door plantaardig te eten en vlees, vis en zuivel (vaker) te laten staan. Het hebben van een plantaardig voedingspatroon is het meeste wat je als individu kunt doen voor het klimaat. Op collectief niveau kunnen we echter nog veel meer impact hebben door bijvoorbeeld over te stappen op duurzame energie. We weten al jaren dat fossiele brandstoffen de grote boosdoeners zijn en veel westerse landen hebben genoeg geld om in technologie te investeren, en dus om de klimaatcrisis op te lossen. Toch doen machthebbers dit niet, omdat onze samenleving leunt op een politiek, economisch en cultureel systeem waarin individuele verantwoordelijkheid wordt verkozen boven plannen van de overheid. Denk maar aan de leus ‘Een beter milieu begint bij jezelf.’ Tot op zekere hoogte klopt dit, maar met bamboe tandenborstels redden we de aarde niet. Daarvoor moeten we met z’n allen een systeemverandering eisen.

Tijd voor verandering

Alleen door samen het systeem te ontregelen kunnen we het verschil maken. We moeten niet wachten tot de overheid en bedrijven actie ondernemen, net zoals zij andersom niet moeten wachten tot eindelijk het consumentenbewustzijn toeneemt en er draagvlak is voor nieuwe plannen. We kunnen actie ondernemen door de boodschap massaal te verspreiden, door overheden en bedrijven aan te spreken op hun gedrag, door te vertellen dat we het niet langer pikken. In deze tijd kunnen we instanties makkelijk benaderen via sociale media en hun beleid aan de kaak stellen. Ook kunnen we (zodra de pandemie het toelaat) meelopen in verschillende klimaatmarsen. Er is een nieuw klimaatbeleid nodig, waarbij machthebbers zich niet, zoals nu, laten leiden door de lobby van de luchtvaart-, vlees- en zuivelindustrie. De Partij voor de Dieren presenteert op haar website ideeën voor een scherper klimaat- en milieubeleid, zoals een uniforme CO2-heffing, het stoppen van de aankoop van aandelen in Air France-KLM en het terugdringen van de veestapel met 70%, voor dierenwelzijn, volksgezondheid en, natuurlijk, het oplossen van het stikstofprobleem. Volgens de partij is een Klimaatwet 1.5 nodig, zodat Nederland zo snel mogelijk een zo groot mogelijke bijdrage gaat leveren aan het voorkomen van een verdere opwarming van de aarde.

Lees ook dit artikel met tips om vrolijk en veerkrachtig te blijven in de strijd tegen de klimaatcrisis.